De studiedag Van grondrechten naar privileges is maar net achter de rug, en dan krijg je weer een uitspraak “Steun van het OCMW is geen win-for-life” op je bord (VRT, 16 juni 2025). Aan het woord: een Vlaamse schepen. En die uitspraak is geen uitzondering. Ze werd vorig jaar al eens gedaan door een Vlaams minister. En er zijn er nog, denk maar aan opinies van economen dat het laatste vangnet eerder een ‘hangmat’ zou zijn (oktober ’24).
Het is al even aan de gang, de om-ter-strafste uitspraken over mensen die een beroep doen op OCMW-steun, het allerlaatste vangnet in onze samenleving. Ze worden neergezet als profiteurs, die meer straf dan steun nodig hebben om aan hun situatie te ontsnappen.
Net over deze dominante denkbeelden ging de inspirerende studiedag van de coalitie Iedereen Beschermd op 13/06. Aan rechten worden steeds meer voorwaarden gekoppeld. Het onderliggend mensbeeld is er een van wantrouwen. Beleidsmakers vinden steeds meer contracten, voorwaarden en sancties uit. Politici pretenderen hiermee de publieke opinie te volgen, maar eigenlijk is het andersom. Al veertig jaar verkondigen ze met steeds meer dat het de schuld is van de mensen zelf die onderaan de sociale ladder staan. Zo creëerden ze zelf een verhaal van “voor-wat-hoort-wat” en “stokken achter de deur”.
Volgens de OCMW-wet van 1976 heeft elke persoon recht op maatschappelijke dienstverlening. Deze heeft tot doel iedereen in de mogelijkheid te stellen een menswaardig leven te leiden. Er zijn strikte voorwaarden verbonden aan het verkrijgen van een leefloon. Het gaat om objectieve criteria met uitzondering van de werkbereidheid. Het OCMW is verplicht om de situatie op het moment van de aanvraag te bekijken en niet het verleden.
Het doel om een menswaardig leven te kunnen leiden, komt steeds verder op de achtergrond. In voorstellen om nog voor het intakegesprek te gaan kijken of er genoeg bewijzen zijn voor werkbereidheid, krijgt het OCMW steeds meer een controlerende functie en neemt het de rol van de VDAB en RVA over. De toegangspoorten tot sociale rechten gaan zoveel mogelijk op slot.
Werkdruk
OCMW’s, lokale overheden, experten, vakbonden en middenveldorganisaties maken zich terecht zorgen over de toename van aanvragen die er vanaf volgend jaar zit aan te komen. Zowel de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd als de ‘activering’ van langdurig zieken zal voor veel mensen een duw richting armoede zijn. 1 op de 2 heeft het nu al financieel moeilijk en de mensen die geen job vinden zijn net de mensen die kampen met sterke uitsluitingsmechanismen op de arbeidsmarkt. Terwijl werkgevers vrijuit gaan, zullen steeds meer mensen noodgedwongen moeten aankloppen bij het OCMW.
Het is niet alleen deze stijging van aanvragen die de werkdruk zal verhogen. De werkdruk wordt nu al jaren aangeklaagd. Dit heeft net alles te maken met een toename van voorwaardelijkheid. Meer voorwaarden, meer controleren, meer administratie… en dus minder tijd om de kerntaak van maatschappelijke dienstverlening te vervullen: mensen vooruit helpen.
