Uit Sociaal.Net 12.05.2023
(Pascal Debruyne, Jan Naert, Bart Van Bouchaute, Koen Hermans, Elke Plovie, Rudi Roose, Nicole Vanhoecke, Denoix Kerger)
Het centrum-linkse gemeentebestuur van Denderleeuw zet de samenwerking met SAAMO Oost-Vlaanderen stop. “We zaten niet op dezelfde golflengte”, is het argument. Zeven sociaalwerkonderzoekers reageren fel.
Het middenveld zal politiek zijn of niet zijn
Denderleeuw zet de samenwerking met SAAMO Oost-Vlaanderen stop.
De praktijkwerkers van de organisatie leveren nochtans stevig sociaal werk dat start vanuit de leefwereld van mensen in kwetsbare situaties. Of zoals Dominique Willaert, die doorheen de Denderstreek trok, het op Sociaal.Net goed samenvatte: “De mensen die ik in de streek hoop heb zien brengen, waren opbouwwerkers. Zij fungeren als pubieke dienstverleners die goed aanvoelen wat er bij mensen leeft. Het zijn getrainde luisteraars.” Precies dat vormt het fundament om samen met bewoners ook het publiek debat aan te gaan.
‘De mensen die ik in de streek hoop heb zien brengen, waren opbouwwerkers.’
Dat de politieke opdracht van het sociaal werk onder druk staat is niet nieuw. In 2013 schreef socioloog Jaak Billiet al in De Standaard dat het Vlaamse middenveld zijn maatschappelijke relevantie dreigde te verliezen omdat het haar politieke opdracht verwaarloosde. Hij besloot: “Het middenveld zal politiek zijn of niet zijn.” In vele bijdrages nadien daagden publieke intellectuelen het Vlaamse middenveld uit om zich niet terug te plooien op ontmoeting en dienstverlening maar vooral de politieke opdracht scherp te stellen. Mensen een stem geven, en met die stem op het publieke debat wegen.
Het waren de jaren van de gestage opmars van N-VA, dat zich als niet-verzuilde partij in de markt plaatste. Ondanks de retoriek van “VOKA is mijn baas” en de banden met de Vlaamse beweging streeft N-VA naar een a-politiek middenveld dat huwbaar is met het primaat van de politiek.
Precies tien jaar later lijkt het alsof de aanval op het middenveld ‘common sense’ is geworden in de politiek. Of toch minstens het neerhalen van haar politieke opdracht. Men mag mensen samenbrengen, zolang ‘pais en vree’ domineren. De functie van ontmoeting is boven elke kritiek verheven.
Onder vuur
De dienstverlening van het middenveld ligt intussen al langer onder vuur. Zo zou de dienstverlening van vakbonden en ziekenfondsen een hefboom zijn om aan ledenbinding, en dus aan politiek te doen. Dienstverlening zou beter vermarkt worden.
‘Het bewustzijn dat een vitale democratie nood heeft aan kritische stemmen, lijkt ver weg.’
Het Vlaamse decreet rond Social Impact Bonds maakt de participatie van marktactoren in het sociale veld het nieuwe normaal. Het beleid gebruikt die methodiek om vermarkting verder te introduceren. Die nieuwe financieringstechniek heet – met een nietszeggend buzzwoord – innovatief te zijn. Het is zogezegd een soort wonderoplossing voor de opvang van dakloze jongeren tot de activering van vluchtelingen. Internationaal onderzoek blijft zeer kritisch en toont een veelheid van valkuilen.
Maar vooral de politieke opdracht moet eraan geloven. Het middenveld zal willens nillens in het gareel worden gehouden. De politieke praat over ‘wiens brood men eet, diens woord men spreekt’ is gemeengoed. De voorbeelden pluk je zo uit de publieke ether: van het Minderhedenforum dat werd hertimmerd op de leest van het kabinet van Vlaams minister Bart Somers tot LEVL, tot de bedreigingen naar organisaties als KifKif en de intimidatie van NGO’s die focussen op asiel en migratie.
Ver weg lijkt het bewustzijn dat een vitale democratie absoluut nood heeft aan kritische stemmen, en die dus beter koestert dan onderdrukt.
Mensen in Denderleeuw verliezen hun buurtwerkers
Het doet zich ook voor in Denderleeuw. Enkele weken terug bracht de krant Het Laatste Nieuws deze kop over het gemeentebestuur van Vooruit, Groen en CD&V: “Gemeente zet samenwerking met SAAMO stop en neemt aanbod De Palaver in eigen handen. Middenveld dat zich voor kwetsbare inwoners inzet wordt buitenspel gezet.”
‘Alsof in het opbouwwerk geen zorgvuldig opgebouwde vertrouwensrelaties spelen.’
De technische uitleg spreekt boekdelen over de kijk van het gemeentebestuur op praktijken van het middenveld. Het buurthuis De Palaver, de coördinatie van het ontmoetingscafé, de ontmoetingsmomenten van Samenspel, Ruilwinkel De Wissel en het kantoor Rap op Stap worden verder gezet door medewerkers van het lokaal bestuur. Zorgvuldig bottom-up opgebouwde sociale initiatieven worden herleid tot praktijken die je lukraak kunt knippen en plakken of naar believen overneemt.
Alsof hier geen zorgvuldig opgebouwde vertrouwensrelaties spelen. Alsof hier niet een specifieke methode van samenlevingsopbouw wordt ontwikkeld. Laagdrempelige activiteiten en praktijken bieden op plaatsen van nabijheid een antwoord op de nood aan ontmoeting en dienstverlening.
Mensen in Denderleeuw verliezen hun buurtwerkers die met hen kermissen van weleer en vlees-veggie-halal BBQ’s van de toekomst opzetten. Die deur aan deur gaan om te vragen hoe het gaat. Maar die ook aan de slag gaan rond gebrekkig openbaar vervoer, huisjesmelkerij of het tekort aan taallessen en opvang. Want die nabijheidspraktijken werken als springplank voor politiek werk dat is gericht op het meeschrijven aan dat grotere verhaal over de samenleving.
In het hol van de leeuw
Wie Denderleeuw zegt, zegt Denderstreek en denkt aan populair onbehagen en de hausse van extreemrechts doorheen de regio. Is Ninove het hol van de leeuw, dan is Denderleeuw het jachtterrein van het Vlaams Belang.
‘Net omdat mensen geen kanalen meer vinden om hun grieven publiek te maken, zet hun kwaadheid zich om in proteststemmen.’
Er is wel wat dat het onbehagen en de woede helpt verklaren. Wie meer wil weten, kan verschillende interviews met theatermaker Dominique Willaert lezen in Knack en Sociaal.Net. Ook Filip De Bodt van het Uilekot schreef een goed stuk over de Denderstreek op Apache…
Maar er zijn veel andere voorbeelden. Mensen in Hemelrijk die hun vertrouwde sociale woning dienden te verlaten vanuit een ‘optimalisatielogica’. Burgers die wonen in wijken met slechte woningen, slechte straten, slechte mobiliteit, geen ruimte en geen voorzieningen. Mensen in Denderleeuw die omwille van hun migratieachtergrond nooit als volwaardig burger werden aanzien. Maar ook mensen die financieel niet rond kwamen, zelfs niet met een job. Kinderen en jongeren in watervalsystemen, in situaties van ongelijke leer- en ontwikkelingskansen.
Waar mensen mee geconfronteerd worden is door en door politiek. Ontmoeting en verzoeting in door de overheid gestuurde ontmoetingsruimtes verhelpen dat niet. En net omdat mensen geen kanalen meer vinden om hun grieven publiek te maken, zet hun kwaadheid zich om in proteststemmen. Wat niet het hele verhaal is. Rattenvangers hebben ook succes in het lokken van mensen tot ze het lied meeneurieën over etnisch-culturele groepen aan de onderkant van de samenleving die elkaar naar het leven staan.
Maar precies op die politieke dimensie schuurt het. Het gemeentebestuur lijkt SAAMO te ervaren als een vakbond, en vindt dat negatief. “We zaten niet altijd op dezelfde golflengte”, klinkt het bij monde van burgemeester Jo Fonck (Vooruit).
Het schuurt inderdaad. SAAMO verbindt in laagdrempelige praktijken individuele ervaringen en verhalen met elkaar. Mensen ervaren dat hun miserie geenszins beperkt is tot hun eigen verantwoordelijkheid. Verhalen verstrengelen zich tot collectieve kwesties overheen diverse gemeenschappen. Dat collectief bewustzijn wordt omgezet in samen onbeantwoorde sociale grondrechten opeisen.
Nood aan politieke ruimte
Die waardevolle politieke opdracht van SAAMO schuurt soms met de politiek. Maar die schuring is en blijft wel de kern van democratie. Kunnen de politici van Vooruit, Groen en CD&V in Denderleeuw dan echt niet voorbij de enge partijpolitieke en bestuurlijke logica stappen?
‘De beslissing vergroot alleen maar de kloof met mensen.’
De beslissing vergroot alleen maar de kloof met mensen in de marge, want het verhindert om een andere samenleving te verbeelden, waarin mensen worden ingesloten op basis van collectieve noden die ze zelf aangeven. SAAMO wordt de deur gewezen omdat ze democratische tegenspraak organiseert. Het is ironisch, zelfs cynisch dat een gemeentebestuur zo de democratie fnuikt, om antidemocraten van extreemrechts geen wind in de zeilen te geven. Hopelijk zorgen de interne druk van coalitiepartner Groen en de brief van Vlaams minister van Jeugd en Armoede Benjamin Dalle (CD&V) voor voortschrijdend inzicht.
Maar toch ook een oproep richting Vlaamse regering. De case Denderleeuw toont ook hoe precair de situatie van sociaalwerkactoren zoals SAAMO wordt, als er verder ingezet wordt op een decentralisatie van sociaal beleid, één van de speerpunten van de Vlaamse regering.
Samenlevingsopbouw wordt mogelijk gemaakt door een Vlaams decreet dat heel wat ruimte en autonomie laat om met mensen aan de slag te gaan, om nabijheidspolitiek uit te zetten, om sociale samenhang te versterken en om de stem van kwetsbare groepen te brengen in het publieke debat. Volledige decentralisatie kan leiden tot het reduceren van het middenveld tot louter uitvoerders van lokaal beleid. Complexe contexten zoals die in Denderleeuw vragen net om een volgehouden inspanning, vertrouwen en erkenning van de expertise van opbouwwerkers.