Wat voel jij als je de bloesems van sinaasappelbomen ruikt? Kan je straatstenen zien en terugdenken aan een andere plaats in een ander land? Vrijwilligsters Asia en Zokaa van ‘Onze Tuin’ werkten mee aan het ‘(h)oorzine’ van de expo ‘Heimwee. Tussen troost en trots.’ in het Red Star Line museum in Antwerpen. De expo loopt nog tot 3 september 2023. Ga zelf kijken, luisteren, ruiken en voelen en vertel vooral ook jouw verhalen.
De koer van bibliotheek Permeke
Het is een ontzettend zonnige dag als we vrijwilligsters Zokaa Zeno en Asia El Kanfaoui ontmoeten samen met Nadia Babazia van het Red Star Line Museum. Het is een enorme drukte op de koer van bibliotheek Permeke. Er is al een grote groep vrouwen aanwezig en er komen er nog steeds aan. Een paar vrouwen zijn er voor de eerste keer. En er moet veel gebeuren: de planten hebben water nodig, een aspergeplant moet een plaatsje krijgen, een rekje moet geïnstalleerd worden en er moet gekozen worden tussen de verschillende ontwerpen van het bord dat meer uitleg zal geven over hun project.
Een jaar lang samenwerken
Al een jaar lang komen deze vrouwen samen. Ze krijgen ondersteuning van bibliotheek Permeke, Red Star Line Museum, Endeavour en onze eigen Marion van SAAMO, project Ruimte publiek maken. Ze werken rond vrouwen in de publieke ruimte. Je leest er hier meer over. Maar Asia en Zokaa werkten mee aan iets bijzonders. Ze maakten samen met Annelies Van Hullebusch een (h)oorzine over heimwee. Het (h)oorzine is een prachtig klein boekje met tekeningen maar ook geluid. Je ziet niet enkel de dingen waarover ze vertellen, maar je kan Asia en Zokaa ook horen vertellen. Je kan er hier naar luisteren.
Praten over heimwee
We vroegen Asia en Zokaa waarom ze een boekje en de geluidsopname over heimwee maakten.
Zokaa: “In de vrouwengroep sprak Nadia van Red Star Line Museum over heimwee. Ik begreep eerst dat woord niet. Het concept ‘heimwee’ is heel abstract. Maar dan kwam de praktijk. Nadia bracht allemaal dingen mee waarover ze vertelde. Zo begreep ik steeds beter wat ‘heimwee’ is. En kon ik zelf ook dingen meebrengen en mijn verhalen vertellen. En andere vrouwen vertelden hun verhalen. Door dat aan elkaar te vertellen werden we samen sterker. En zo kunnen we weer andere vrouwen laten vertellen. Het zette dingen in beweging met veel effect op mensen, zoals een inktvlek die zich uitbreidt.”
“In oktober en november hebben we uren met elkaar gepraat en de tijd vloog voorbij. En achteraf hadden we het gevoel dat we de wereld rondgereisd hadden. Verhalen kunnen je verplaatsen naar andere plaatsen.”
Heimwee zit in je lichaam
Zokaa: “We zijn mensen uit Syrië, Marokko en tal van andere landen. Iedereen heeft zijn speciale herinneringen. Iedereen heeft andere ervaringen met heimwee. Ik voel elke dag heimwee. Anderen hebben altijd heimwee of één keer in de week of één keer in de maand. Het zit in ons lichaam. We hebben heimwee naar ons land, onze jeugd, onze familie. Vaak komt heimwee ook zomaar op. Ik voel soms heimwee door plaatsen. Ik kijk naar een gebouw en ik denk terug aan een gebouw in een ander land. Maar soms ook bij een boom of een winkel.”
“Zo is er ook een winkel met kant in Aleppo net zoals de winkel op de Groenplaats in Antwerpen. Ik stond voor de winkel en rook de geur van vanille en chocolade. Net zoals in Aleppo. Daar is er ook een winkel met gebak in de buurt. Ik vind het fijn om daar te staan en in de etalage te kijken.”
Asia: ”Op basis van onze verhalen maakten we in de groep ook heimweezakjes. Zakjes met geuren die herinneringen oproepen. Ik heb er oranjebloesem in gestopt. Als de citroen- en sinaasappelbomen in bloei staan, dan wordt alles wit. Mijn papa bracht die bloesem altijd mee voor ons. Mijn papa houdt veel van planten en kruiden. Het zijn medicijnen. De geur van oranjebloesem doet me denken aan mijn ouders.”
Heimwee in het museum
Heimwee is iets heel persoonlijk. We vroegen Nadia, Zokaa en Asia waarom ze het belangrijk vinden om het over heimwee te hebben in het Red Star Line Museum.
Nadia: “We hebben het gevoel dat mensen die migreerden vooral gevraagd wordt om ‘vooruit’ te kijken. Maar in de groep zagen we hoe belangrijk het is om plaats en rust te hebben om terug te kijken. Door deze verhalen in het museum te zetten geven we de verhalen een plaats en nodigen we andere mensen weer uit om ze ook te vertellen.”
Zokaa: “Als je migreert dan verzamel je pijn. Je vertrekt van je familie, je laat je thuis achter. Als het in mij blijft dan doet het meer pijn. Als ik daarover praat, dan doet het minder pijn. Je vergeet soms alle stress en alle slechte herinneringen. Daarom wilden we ook andere mensen aanmoedigen om die verhalen te vertellen.”
Asia: “Ik wil dat andere mensen mijn verhalen horen en dat ze zelf ook kunnen vertellen. Ik heb gevoeld wat dit voor mij betekende. Toen ik in de groep kwam zat ik in een moeilijke periode. Ik wou niet buiten komen en geen mensen ontmoeten. Ik voelde me alleen, zonder familie. Maar hier heb ik mensen ontmoet in dezelfde situatie. Met dezelfde moeilijkheden en ik zag dat zij ook doorgaan. Dat geeft moed. Door onze verhalen in het museum te zien en te horen wil ik dat mensen voelen: ‘dit is ook jouw land’. Niet je tweede land, maar je eigen land. Je bent gelijk aan de andere mensen. Dat vind ik heel belangrijk.”
