Elke donderdagmorgen komen ze samen in de bibliotheek Permeke aan het De Coninckplein: een groep vrouwen uit Antwerpen-Noord en Borgerhout samen met medewerkers van SAAMO, de bibliotheek of het Red Star Line Museum. Elke week staat er iets anders op het programma. Maar alles draait om de binnentuin van de bibliotheek. Dat is hun experimenteerruimte. Hun centrale vraag? Hoe maak je publieke ruimte vrouwvriendelijk zodat ze een meerwaarde betekent voor de hele stad? Hun werking is de basis van het onderzoek ‘Wat is een vrouwelijke stad?’ ‘Wat is vrouwelijk ontwerpen?’. Met de onderzoeksresultaten willen we steden en gemeenten inspireren, maar vooral uitdagen om de huidige processen rond ‘stadsmaken’ drastisch aan te passen.

Vrouwvriendelijkheid als graadmeter voor kwaliteit

Straten, pleinen, parken maar ook buurthuizen kunnen je een gevoel geven dat je veilig en welkom bent, of ze kunnen je bang maken en wegjagen. De inrichting en de beleving van publieke ruimte moet een hefboom zijn tot een betere fysieke en mentale gezondheid van bewoners. Denk dan aan de inrichting van de openbare ruimte, de aanwezigheid of afwezigheid van zitbanken of openbare toiletten.

“De manier waarop we samenkomen in Onze tuin herinnert me aan mijn ouderlijk huis in Syrië. Onze tuin is als thuis, je voelt de liefde en solidariteit. Hier ben ik veilig.”

Vrouwen en meisjes delen de publieke ruimte met mannen en jongens maar beleven en gebruiken haar anders. De publieke ruimte wordt overwegend vormgegeven door mannen, dus sluit ook dichter aan bij hun behoeften. Toch is de aanwezigheid van meisjes en vrouwen in de publieke ruimte een belangrijke graadmeter voor de kwaliteit er van.

Samen bouwen aan drie tuinen

Met die vragen kwamen opbouwwerkster Marion Vanbossel van het project ‘Ruimte publiek maken’ terecht in de bibliotheek Permeke. Ze zocht een experimenteerruimte die als metafoor kon dienen voor publieke ruimte in de stad. De bibliotheek heeft een mooie en grote leestuin en zocht naar manieren om dit stukje besloten publieke ruimte groener te maken. Daarenboven zochten ze een aanpak om die ruimte terug te geven aan de buurt, waar publieke ruimte erg schaars is. Het gesprek om vrouwelijke ruimte en groene ruimte te combineren, bracht hen ook al snel bij een derde partner namelijk het Red Star Line Museum. Zij zochten manieren om verhalen te verzamelen.

“Drie jaar geleden ging ik voor het eerst terug naar Syrië. Ik bracht aarde mee. Na een tijdje groeide er peterselie uit. Ik ben nu hier. Dit is ook mijn land. Ik ben zo blij dat de peterselie hier verder groeit.”

Zo kwamen ze op drie tuinen: de helende tuin, de groene tuin en de verhalende tuin. De helende tuin zoekt naar aanpakken die er voor zorgen dat je, je ergens goed voelt. Dat je ergens graag komt en ook zaken durft bespreken die moeilijker zijn. Voor de groene tuin zoeken we naar wat ‘betekenisvol’ groen is. Wat is groen dat je vervoert, dat herinneringen oproept, dat je blij maakt? Tot slot in de verhalende tuin zoeken we manieren om verhalen te vertellen, aan elkaar en aan een breder publiek.

Ruimte om te experimenteren

Sinds mei 2022 komt nu wekelijks een groep vrouwen samen in de bibliotheek. De groep heeft wisselende samenstellingen maar het zijn een 30-tal enthousiaste vrouwen. Ze hebben wortels in België maar ook in Syrië, Marokko, Jordanië of Tunesië. De afgelopen maanden bedachten ze een kruidentuin. Ze hebben die beplant en onderhouden. Ze dromen er van om kruiden te oogsten en te drogen om er thee van te maken. Ze werkten mee aan een wijkgedicht. Ze namen foto’s en leerden interviewen. Of ze ontwierpen en maakten kaartjes voor het vertelfestival in Permeke.

“We schrijven onze herinneringen niet op. Ze zitten in de muntthee van mijn moeder en in de gerechten met koriander van mijn vriendinnen.”

In de tuin wordt er geëxperimenteerd met verschillende methodieken om op een andere manier over ruimte en de stad te denken. Het gebruik, de beleving en de perceptie van de stad wordt gekoppeld aan emoties, zintuigen of aan concepten zoals grenzen en restruimtes.

Guasca

Ik ben de guasca,

Ik ben in Zuid-Amerika geboren, daar groeien we in de kruidentuinen van de mensen en geven we smaak aan alle de bogotanse ajiacos. Ik kwam hier samen met de aardappelen, die hebben Europa gered van honger of zo werd gezegd.

Ik kwam naar een nieuw land en daar begon ik te groeien zoals altijd.

Ik kan heel gemakkelijk adapteren, of zo zegt de encyclopedie.

Ik heb hier geleerd dat ik kan niet altijd kan bloeien, er zijn seizoenen: ik moet beginnen groeien in augustus tot december, en dan moet ik slapen en wachten….

Ik probeerde in de tuinen te groeien, maar daar werd ik geplukt. “Onkruid!” zeggen ze, terwijl ik werd weggezet. Ik wist niet dat ik een onkruid was. Ik wist niet dat ze me hier niet willen.

R-E-S-I-L-E-N-C-I-A (weerstand) dacht ik, en ik begon te groeien in de voetpadden, tussen het cement, in de bossen en waar ik een stukje grond kon vinden. Ik probeerde mijn weg in dit land te vinden want soms vind ik vrouwen die me in hun tuin laten groeien en zeggen:”Vandaag eten we ajiaco!”

En stap voor stap geloof ik, zoek ik mijn weg tussen de soepen.

Illustratrice Laura Vargas schreef deze tekst na een workshop die ze de groep vrouwen van Onze tuin gaf.

Onderzoek rond de vrouwelijke stad

Tot slot is er ook nog het onderzoeksbureau Endeavour die op basis van het materiaal van de vrouwen en onze tuin onderzoek doet naar de vrouwelijke stad. Ze formuleren antwoorden op de vragen: ‘Wat is een vrouwelijke stad?’ ‘Wat is vrouwelijk ontwerpen?’. Met de onderzoeksresultaten willen ze steden en gemeenten inspireren, maar vooral uitdagen om de huidige processen rond ‘stadsmaken’ drastisch aan te passen. In een atlas verzamelen ze interviews met vrouwen en experten, objectieve en subjectieve/emotionele kaarten, fotoreportages, resultaten van workshops en debatten, maar ook wandelingen, leerlessen en/of actieplannen.

“Vorige week hebben we een vijgenboom verplant. Ze heeft aarde nodig. Het was veel werk, diepe put, wortels bedekken. Ik vergat mijn pijn, ik was er zo mee bezig.”

Werd je nieuwsgierig naar het traject dat we hier lopen?

• Hier lees je meer over de projecten die achter dit initiatief zitten: het project Ruimte publiek maken en het project Solidariteit van SAAMO Antwerpen. Of bekijk de websites van onze partners: Bibliotheek Permeke, het Red Star Line Museum en Endeavour.
• Ben je of ken je een vrouw die hieraan wil meewerken? We komen elke donderdag samen van 10 tot 12u30 in Bibliotheek Permeke, De Coninckplein 26, 2060 Antwerpen. Enkel 29/12 komen we niet samen.