Realisaties
SAAMO – vroeger Samenlevingsopbouw – startte in 1983 en ligt mee aan de basis van regelgeving, modellen en organisaties die de samenleving duurzamer en meer solidair maken:
– de belbus,
– sociale verhuurkantoren, woonwinkels en bewonersparticipatie in sociale huisvesting,
– lokale dienstencentra,
– dorpsrestaurants,
– wijkgezondheidscentra,
– zorgnetwerken,
– sociale economie,
– buurt- en nabijheidsdiensten,
– praktijktesten,
– participatiemethoden bij lokaal sociaal beleid en stedelijke vernieuwing,
– verenigingen waar armen het woord nemen,
– brede school …
Opbouwwerkers zijn makelaars in oplossingen die steeds het resultaat zijn van intense samenwerkingen op het terrein. Cruciaal daarbij is dat mensen in een kwetsbare positie samen nadenken over de knelpunten die ze ervaren. Van daaruit werken ze mogelijke antwoorden mee uit.
Ontdek hieronder een aantal recente realisaties.
Wonen
Mobiele woonunits in Brussel
WOONMOBIEL, vroeger SOLIDAIR MOBIEL WONEN, is een model dat samen met een groep van mensen zonder thuis werd bedacht, ontworpen en gebouwd. Op tijdelijk braakliggende terreinen in Brussel worden kleine woonunits opgetrokken rond een collectieve ruimte. De woningen zijn modulair en verplaatsbaar en kunnen dus aangepast worden aan de vorm van een terrein. De aparte gemeenschappelijke ruimte reist steeds mee. De bewoners worden begeleid op weg naar een stabielere leefsituatie.
WoonMobiel werkt aan aanbevelingen voor een aangepast stedenbouwkundig kader. Enkele realisaties:
- de mogelijkheid van een tijdelijke bestemmingswijziging van kantoorruimte en industrieterrein naar wonen.
- de lange en omslachtige procedure voor de aanvraag van een bouwvergunning voor tijdelijke woonprojecten werd vervangen door een kortere en lichtere procedure.
- de oprichting van een Loket voor Tijdelijk Gebruik door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voor onder meer tijdelijke woonprojecten.
- WoonMobiel gebruikte als eerste tijdelijke woonproject de vrijstelling van bouwvergunning in het kader van universitair onderzoek
Zones voor ‘Kleinschalig Wonen’ binnen de ruimtelijke ordening in Vlaams-Brabant
In Vlaams-Brabant worden voormalige campings, weekendverblijven en woonwagenterreinen via Provinciale Ruimtelijke Uitvoeringsplannen (PRUP) voorbestemd als zone voor KLEINSCHALIG WONEN. Op die manier blijven de terreinen toegankelijk voor groepen van mensen in een kwetsbare positie die een positieve keuze maken om daar te wonen. SAAMO was betrokken bij de ontwikkeling van deze nieuwe vaste zonering en bepaalde mee de stedenbouwkundige voorschriften om de eigenheid van de woonvorm te bewaken.
Tijdelijk gebruik van leegstaande sociale woningen in West-Vlaanderen en Antwerpen
TIJDELIJKE BEZETTING SOCIALE LEEGSTAND zorgt in West-Vlaanderen voor een match tussen mensen in hoge woonnood en sociale woningen die leegstaan in afwachting van renovatie of afbraak. De bewoners krijgen tijdelijk een dak boven het hoofd, hulp bij het zoeken naar een vaste woning, en de ruimte om hun leven op andere domeinen in handen te nemen.
< Lees meer en < Ontdek de toolbox
WONEN MET KANSEN benut de tijdelijke leegstand bij sociale huisvestingsmaatschappijen in Antwerpen stad en provincie om jongeren tussen 18 en 25 jaar een opstap naar een zelfstandig leven te bieden. De tijdelijke woonoplossing geeft deze jongeren ademruimte om op andere vlakken hun leven in handen te nemen.
Wonen op gemeenschapsgrond in Brussel, Gent en Leuven.
COMMUNITY LAND TRUST (CLT) maakt wonen betaalbaar voor lagere inkomens door het scheiden van de grond en de woning. De CLT blijft eigenaar van de grond. De woningen worden verkocht aan particulieren. Als die hun woning opnieuw verkopen, stroomt een deel van de meerwaarde terug naar de Trust om opnieuw te investeren in betaalbaar wonen. Het beheer van de CLT is in handen van het lokaal bestuur, de bewoners, en het lokale middenveld.
Een CLT geeft bewoners ook de kans om samen aan de slag te gaan in en met de buurt. Bijvoorbeeld met een buurtwinkel, een publieke tuin of deelfietsen. Dat maakt van CLT’s ook lokale groeipolen van beter samenleven.
SAAMO staat mee aan de wieg van de CLT’s in Brussel, Gent en Leuven. Het verst staat CLT in Brussel, waar het Brussels Gewest voorziet in een reglementering en financiering van het model.
Het eerste Vlaams CLT-nieuwbouwproject staat in Gent (Muide-Meulestede).
< Community Land Trust Brussel (CLTB) Impactrapport (2020)
< Project L’Espoir, Finstraat Molenbeek (2010) – Veertien gezinnen stappen in een bouwproject voor een eerste sociale passiefwoning. Vijf jaar later worden ze eigenaar. Dit project ligt mee aan de basis van de oprichting van CLTB.
Coöperatief woonmodel in Antwerpen
COLLECTIEF GOED verwerft, renoveert en verhuurt woningen voor grote gezinnen met een klein budget. Dit Antwerps project evolueerde van pilootproject (2007) naar een zelfstandige coöperatieve vennootschap met sociaal oogmerk vandaag. De bewoners zijn aandeelhouder van de vennootschap. Via sociale tewerkstelling kan Collectief Goed betaalbaar en kwaliteitsvol renoveren.
Rollend fonds voor de renovatie van noodkoopwoningen: van lokaal tot Vlaams
Dankzij DAMPOORT KNAPT OP kregen noodkopers een financiële tussenkomst voor de broodnodige renovatie van hun woning. Die tussenkomst betalen ze enkel terug bij de verkoop van hun woning. Zo komt het geld opnieuw vrij voor andere mensen die noodgedwongen met een klein budget een huis in slechte staat kochten. Dit Gents pilootproject met een rollend fonds voor de renovatie van noodkoopwoningen inspireerde ook de Vlaamse overheid. Sinds 2020 kunnen OCMW’s subsidies aanvragen uit het VLAAMS NOODKOOPFONDS en zo mensen met een laag inkomen helpen om hun woning gezond, veilig en energiezuinig te maken. SAAMO zorgde er mee voor dat het Noodkoopfonds werd aangepast met meer budget voor renovatie en begeleiding.
< Meer over het Gentse pilootproject ‘Dampoort KnapT OP!’
VIVAS, Vlaams netwerk van sociale huurders
VIVAS (Vereniging Inwoners Van Sociale woningen) is een netwerk van georganiseerde lokale bewonersgroepen en actieve bewoners. Het betrekt sociale huurders bij het woonbeleid en zorgt voor inspraak. In de werking staan vier actiepunten centraal: betaalbare sociale huisvesting, een leefbare woonomgeving, inspraak van sociale huurders in het lokale en Vlaamse woonbeleid, en betere communicatie tussen huurders en de sociale huisvestingsmaatschappijen. Het is de verdienste van VIVAS dat ‘bewonersparticipatie’ vandaag ingeschreven staat in de gewijzigde Vlaamse Wooncode en in het nieuw Kaderbesluit Sociale Huur.
De werking van VIVAS wordt nu ondersteund door het Vlaams Huurdersplatform. Elk jaar organiseert VIVAS een Bewonerscongres.
Energie en water
De strijd tegen energie- en waterarmoede
Al ruim 20 jaar volgt SAAMO het sociaal energiebeleid nauwgezet op. Energieopbouwwerkers streven naar een recht op energie dat afdwingbaar is voor iedereen. Betere sociale beschermingsmaatregelen moeten energiearmoede tegengaan. Samen met mensen in armoede bereiden we acties voor. Hun ervaringen zijn de basis voor beleidsadviezen, o.a. over de werking van de Lokale Adviescommissie (LAC), de toekenning van de minimale levering aardgas in de winterperiode voor budgetmeterklanten die met aardgas verwarmen, de aanstelling van een federale ombudsman voor energie, en begin 2021 de uitbreiding van het sociaal energietarief.
< Wat te doen aan energiearmoede? Inspiratiebrochure
SAAMO ijvert sinds 2014 ook voor het recht op water. De Lokale Adviescommissie (LAC) binnen het OCMW is een cruciale speler in de strijd tegen waterarmoede en afsluitingen. De ‘portaal LAC water’ op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij is het resultaat van onze verkenning naar goede praktijk en tips die het LAC kunnen helpen.
Renovatiebegeleiding voor private verhuurders in provincie Antwerpen
GOED PLAN begeleidt eigenaars van huurwoningen bij werken die nodig zijn om de minimale kwaliteitsnormen te behalen en woningen energiezuiniger te maken. Deze gratis renovatiebegeleiding verbetert zowel de woonkwaliteit als de betaalbaarheid van de private huurmarkt. Goed Plan is een initiatief van SAAMO in samenwerking met verschillende lokale besturen in de provincie Antwerpen.
Rationeel energieverbruik
De WOONMETER helpt de juiste verhouding tussen temperatuur en vochtigheid in huis te bewaken. Vier vuistregels om correct te verwarmen en te verluchten worden uitgelegd aan de hand van icoontjes waarmee ook anderstaligen en mensen die moeilijk lezen aan de slag kunnen. Het instrument werd ontwikkeld samen met de OCMW’s van Mol, Balen, Dessel en Retie, het Kempens Woonplatform en de Energiesnoeiers.
Huurmodel voor energiezuinige huishoudtoestellen
PAPILLON, het huurmodel voor energiezuinige huishoudtoestellen (koelkasten, diepvriezers, wasmachines, droogkasten en vaatwassers) is een co-creatie van SAAMO en Bosch Home Appliances. Dankzij Papillon kunnen mensen in een moeilijke financiële situatie deze toestellen huren in plaats van kopen. Service en garantie zijn inbegrepen. Minder elektriciteitsverbruik betekent een lagere energiefactuur. Bosch neemt de toestellen nadien terug voor hergebruik of recyclage. Zo zet Papillon ook in op klimaatdoelstellingen.
Gezondheid
Creatief met voedseloverschotten
ROBIN FOOD (Leuven) en RABOT OP JE BORD (Gent) verwerken groente- en fruitoverschotten van supermarkten en boeren tot lekkere gerechten: soep, confituur, spreads en appelsap. Mensen die het minder breed hebben kunnen die producten aankopen bij de SOCIALE KRUIDENIER.
Het Robin Food-project startte in het voorjaar 2020 met soep gemaakt van groenteoverschotten waar de veiling en regionale leveranciers door de coronacrisis moeilijker afzet voor vonden. De sociale onderneming The Survivors (vroeger enVie) zorgt voor de verwerking, SAAMO zorgt in Vlaams-Brabant en Limburg (via Depot Margo) voor de verdeling bij kwetsbare gezinnen. Het ROBIN FOOD LABEL werd ontwikkeld voor producten gemaakt van voedseloverschotten én met een sociale impact. Robin food is erkend als Vlaamse voedselverbeteraar.
< Robin Food, gezond en betaalbaar
Samentuinen en zelfplukboerderij
Samen tuinieren, te lande op een veld of in bakken in de stad, dient vele doelen. De STADSAKKER in Tienen geeft mensen die het niet zo breed hebben toegang tot gezonde en betaalbare voeding. In Zellik oefenen anderstaligen Nederlands terwijl ze met de handen in de aarde zitten, in de Rabotwijk in Gent participeren toekomstige bewoners aan een stadsvernieuwingsproject. Een moestuin is ook een publieke ruimte in de buurt die ontmoetingen mogelijk maakt en mensen uit hun isolement haalt.
< De StadsAkker, meer dan een zelfplukboerderij
Met een coach bewegen op maat
In 2010 startten SAAMO en Wijkgezondheidscentrum Ridderbuurt in Leuven het project ‘Bewegen Op Voorschrift’ met als doel mensen met verhoogde gezondheidsrisico’s en een inactieve leefstijl aan het bewegen te krijgen. Specifieke aandacht ging naar deelnemers in een maatschappelijk kwetsbare positie. Een beweegcoach en een plan op maat motiveerden de deelnemers. Zij verbeterden hun conditie en boekten ook sociaal en mentaal winst. Middelen van de Vlaamse Overheid zorgden voor de verdere uitrol in Vlaanderen. Vandaag kennen we het initiatief onder de naam BEWEGEN OP VERWIJZING.
Krachtige buurten en steden
Samen op straat
Samen op straat vertrekt vanuit de noden en behoeften van jongeren die hun weg niet vinden naar het jeugdwerk, opleidingen of jobs. Opbouwwerkers leren jongeren kennen op pleintjes en straathoeken. Met die jongeren gaan ze aan de slag om hun talent in te zetten in de wijk, om mee te werken aan beleidsoplossingen en om samen met oudere buurtvrijwilligers preventief te werken en problemen in de buurt te voorkomen. Zo wordt er op termijn door een andere bril naar jongeren en hun talenten gekeken. Het model werd ontwikkeld in jonge en dichtbevolkte wijken zoals Borgerhout, Antwerpen-Kiel en Antwerpen-Noord. Tijdens het WK in Qatar in 2022 bleek het succes ervan. Intussen wordt het ook uitgerold naar wijken in Brussel, Gent, Vilvoorde en Willebroek.
< Samen op straat in Antwerpen
Zorgzame buurten
In steden en op het platteland werken we samen met bewoners, partnerorganisaties en beleid aan een kwaliteitsvolle omgeving die maximale kansen en perspectieven biedt voor de bewoners. In de verschillende regio’s bouwen we aan duurzame buurten en wijken waar bewoners zich beter thuis voelen, hun rechten realiteit zien worden en hun stempel kunnen drukken op de inrichting van de publieke ruimte.
< Download de e-publicatie ‘Minder mazen, meer net. Aan de slag met zorgzame buurten‘
Onderwijs
Omdat elk kind telt
De SIGNALENKAART helpt scholen om signalen van maatschappelijke kwetsbaarheid en armoede sneller te ontdekken. De tool bestaat uit wetenschappelijk onderbouwde vragen over uiteenlopende situaties van kinderen thuis en op school. Op basis van de verzamelde signalen stelt het schoolteam een Actieplan op. SAAMO ondersteunt schoolteams ook bij het detecteren en opvolgen van signalen.
In Mechelen werkt SCHOOLSTART met gezinnen in een kwetsbare positie aan een sterke start in de kleuterschool. In Oost- en West-Vlaanderen zijn BRUGFIGUREN aan de slag om samen met ouders, scholen en welzijnsorganisaties kinderen maximale ontplooiingskansen te geven en schoolse vertraging te voorkomen. In West-Vlaanderen brengen SAAMO, de Provincie en het expertisecentrum VONK de brugfiguren uit een 30-tal gemeenten samen in een lerend netwerk.
< Ontdek het ‘Inspiratie- en praktijkboek brugfiguren’
Brede School
SAAMO Gent startte in 1999 met ‘Jouw kind groeit op in de buurt’. De samenwerking tussen bewoners, scholen en organisaties in de wijk Sluizeke-Tolhuis-Ham groeide uit tot een voorbeeldproject voor BREDE SCHOOL in Vlaanderen. Het initiatief kreeg de steun van de Stichting Koningin Paola en de Vlaamse onderwijsminister.
Sociale bescherming
Model voor meer en betere sociale bescherming
DE STEK verwijst naar een informele plek in de nabije omgeving waar mensen makkelijk binnenlopen voor een babbel of om bij te leren. Ze vinden er ook de weg naar het hulp- en dienstverleningsaanbod. Bezoekers en sociaal werkers denken na over oplossingen voor betere sociale bescherming en leggen die voor aan dienstverlenende instanties en het beleid. Zo verhoogt de STEK voor meer mensen de kans om hun rechten op kwaliteitsvolle dienstverlening en voldoende inkomen te laten gelden.
< De STEK, sterke zet voor sociale bescherming. Een leidraad
< De STEK/l’APOR, un geste fort pour la protection sociale
Participatiekoffer
Een voorloper van de STEK is de PARTICIPATIEKOFFER (2005). Een bundeling van methoden en werkvormen die lokale besturen helpen om mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie een stem te geven bij het uitstippelen van lokaal sociaal beleid. De participatiekoffer is het product van een gezamenlijk project met het Netwerk tegen Armoede dat liep in 2004-2005 in opdracht van de toenmalige Welzijnsminister.
< Participatiekoffer – methoden
< Participatiekoffer – handvatten
Minder mazen, meer net
ZORGZAME BUURTEN versterken de verbinding in buurten en overbruggen de kloof met hulp- en dienstverlening. Het referentiekader met acht bouwstenen is een praktische leidraad om in te zetten op zorgzame buurten en sterk lokaal sociaal beleid.
< Download de e-publicatie ‘Minder mazen, meer net. Aan de slag met zorgzame buurten’
Buddywerking in Antwerpen
DE BUDGETGIDSEN zijn opgeleide vrijwilligers die samen met mensen die het financieel moeilijk hebben op pad gaan om hun rechten te realiseren. Ze leren mensen hoe ze hun financieel en administratief huishouden beter en zelfstandig in handen kunnen nemen. Ze signaleren problemen in de dienstverlening aan het beleid en bedenken oplossingen voor een sterkere sociale bescherming.
Meer dan een winkel
De SOCIALE KRUIDENIER is een buurtwinkel waar mensen met een beperkt budget voeding, onderhouds-, en verzorgingsproducten kunnen kopen aan een sociaal tarief. Klanten worden doorverwezen door het OCMW, CAW, Kind & Gezin of andere lokale doorverwijzers. Mensen kunnen er ook aan de slag via sociale tewerkstelling.
In Gent doet de MOBIELE SOCIALE KRUIDENIER met een marktwagen op geregelde tijdstippen buurten aan waar geen of onvoldoende aanbod is.
In de SOLIDAIRE BUURTWINKEL kan iedereen winkelen, maar betaalt niet iedereen dezelfde prijs. Een tweeprijzenbeleid zorgt voor een rendabel model: een lagere prijs voor wie het financieel moeilijk heeft, een marktconforme prijs voor solidaire klanten. Naast een winkel is het ook een ontmoetingsruimte en op vaste tijdstippen kunnen mensen er terecht met (hulp)vragen. SAAMO ondersteunt werkingen in Gent (de Supermerkade), Leuven (Solikoop Het Perron en Mobiele Kruidenier Fabota), Bierbeek (Solikoop De Savooi) en Heverlee (Solikoop Mobiele Kruidenier Sociokoop).
Het sociaal distributiecentrum DEPOT MARGO helpt Limburgers in een kwetsbare positie aan voordelige gezonde voeding en kwaliteitsvolle onderhouds- en verzorgingsproducten. Bij de verdeling, de verwerking en het transport van de producten worden mensen met afstand tot het normale arbeidscircuit ingezet en krijgt de sociale tewerkstelling een bijkomende impuls. Indirect wil de werking ook bijdragen aan een gezondere levensstijl.
< Inkijk bij Supermerkade (Gent)
< In de solidaire winkel Het Perron (Leuven) winkelt iedereen aan een rechtvaardige prijs
Praatwijzer
Praatwijzer laat anderstalige nieuwkomers kennismaken met het hulp- en dienstverleningsaanbod, organiseert oefenkansen Nederlands en is een plek om nieuwe contacten te leggen. Het model werd uitgetest in Roeselare, maakt ondertussen deel uit van de reguliere dienstverlening in ‘RSL Op Post’ en kreeg ook navolging in Harelbeke.
< Film over de Praatwijzer met inspiratie voor lokale besturen
Werk
Ondersteuning bij de zoektocht naar werk
Het JOBATELIER is een laagdrempelige en veilige plek waar werkzoekenden basishulp krijgen bij het solliciteren. Tijdens open permanentiemomenten kunnen zij er zonder verplichting of afspraak terecht bij de VDAB-consulenten met vragen of voor hulp. Het initiatief werd samen met de VDAB in Mechelen en Antwerpen ontwikkeld. JOBATELIER PLUS leert deelnemers ook zelfstandig digitaal solliciteren.
< Draaiboek Jobatelier en Jobatelier Plus
De ACT-TOOL (Actief Competenties Toetsen) brengt de competenties en talenten van kortgeschoolde anderstalige werkzoekenden op een nieuwe manier in kaart. Sollicitanten laten op een niet-talige manier zien wat ze in hun mars hebben, waardoor ze wel in aanmerking kunnen komen voor een job of opleiding. In de regio’s Antwerpen en Mechelen maken uitzendkantoren en VDAB-consulenten ondertussen gebruik van deze tool.
De publicatie WERKLOOS OF WERKZOEKEND legt woorden en begrippen die te maken hebben met de arbeidsmarkt eenvoudig en helder uit. De brochure is een gezamenlijk initiatief van SAAMO en ACV-werkzoekendenwerking.
< Werkloos of werkzoekend: helder leren spreken over de arbeidsmarkt
Podcast Sterk Werk
Samen met SAM, steunpunt Mens en Samenleving, maakte SAAMO de podcast ‘Sterk Werk’, over mensen die willen werken, maar voor wie het niet evident is om een job te vinden. Elke aflevering is een boeiend gesprek. Komen aan bod: mensen met ervaringskennis, politici van de commissie Werk in het Vlaams Parlement en experten.
Digitale inclusie
Digitale inclusie in buurtwerkingen
Vanuit Antwerpen ontwikkelde SAAMO mee de toolbox van Digitaal Inclusieve Wijk met voorstelling van het concept en inspirerende praktijken volgens het click-call-connect principe. Samen met partners kregen we er de Federale Prijs Armoedebestrijding 2022 voor.
< Project Digitale Inclusie in Antwerpen
Outreachende aanpak vanuit Digipunten
In West-Vlaanderen werd een outreachende aanpak ontwikkeld: opbouwwerkers gaan met hun computer en hotspot naar de mensen toe gaan en spreken hen actief aan of ze digitale vragen hebben. Daarvoor kreeg SAAMO een Mediawijs-award.
Algemeen SAAMO-kader en praktijkkaders
De missie, visie en het referentiekader van SAAMO, gebaseerd op opgebouwde kennis uit de opbouwwerkpraktijk en wetenschappelijke inzichten.
De praktijkkaders bieden medewerkers van SAAMO een houvast bij het vormgeven van de eigen praktijk.
< Praktijkkader ‘Mensen versterken’