Iedereen kan op een bepaald moment de steun van het OCMW nodig hebben. In het project Baskuul Antwerpen gaat SAAMO op stap met mensen die, die steun nu nodig hebben. Ze betrekken ook mensen die nog geen steun vroegen aan het OCMW maar er wel recht op hebben.

Sociale bijstand

Iedereen heeft recht op een menswaardig bestaan (art.23 van onze grondwet). Wanneer je niet de middelen hebt om menswaardig te leven, kan je sociale bijstand vragen aan de gemeente, het OCMW (sinds 1/1/2019 zijn de OCMW ingekanteld in de gemeentebesturen). Het OCMW heeft via de Sociale Centra de opdracht om mensen die bijstand te bieden. Dat kan verschillende vormen aannemen, zowel materieel als financieel, bijvoorbeeld door een leefloon toe te kennen.

Met de jaren is dit grondrecht steeds meer gekoppeld aan voorwaarden. Wil je een leefloon aanvragen dan moet je bijvoorbeeld aantonen dat je werkbereid bent. Sinds 2016 wordt er met iedereen die een leefloon toegekend krijgt een contract afgesloten, het GPMI (Geïndividualiseerd Project Maatschappelijke Integratie). Daarin staat wat het OCMW van jou verwacht en wat jij van het OCMW mag verwachten.

De realiteit vandaag

De armoede in België stijgt en Antwerpen is bij de snelste stijgers van het land. Het vertaalt zich naar een grote dossierlast bij maatschappelijk werkers en dus steeds minder tijd en ruimte om mensen die bijstand vragen, de nodige ondersteuning op maat te bieden.

Het schoentje knelt soms

Uit het vooronderzoek voor dit project, definieerde SAAMO 4 cruciale momenten in het traject van mensen die in begeleiding zijn bij het OCMW, waar SAAMO aanvullend kan zijn op het aanbod van Sociale Centra.

1. Een aanvraag voor een leefloon doen:

De problematiek van non-take up van sociale rechten is ontzettend groot. Er zijn weinig cijfers bekend, maar Europees onderzoek komt op schattingen tot wel 40%. Mensen doen soms geen aanvraag, omdat ze niet weten hoe eraan te beginnen, de procedure niet begrijpen of niet weten hoe ze aan de juiste attesten raken.

Tussen het moment dat je een Sociaal Centrum binnen stapt en aangeeft dat je een leefloon wil aanvragen en het moment dat de Raad daar een beslissing over neemt, mag er wettelijk maximum 1 maand tijd zijn. Dat maakt dat je als aanvrager en maatschappelijk werkers weinig tijd hebt om alle documenten en attesten bij elkaar te zoeken.

2. De opmaak van een GPMI-contract:

Wanneer er een leefloon toegekend wordt, wordt er een GPMI-contract opgemaakt. Hierin staat wat je van het OCMW mag verwachten en wat het OCMW van jou verwacht. In theorie zou dit een gelijkwaardig gesprek moeten zijn, waarin je als aanvrager mag aangeven wat je wel en niet ziet zitten. In praktijk is dat natuurlijk niet zo eenvoudig, want als je niet tekent, krijg je je uitkering niet.

Heel veel mensen die een leefloon ontvangen, weten niet wat er precies in het GPMI-contract staat. Op het moment van het ondertekenen was de nood zo groot, dat ze er zich weinig vragen bij stelden. Nochtans is het belangrijk om goed te weten wat er van je verwacht wordt. Vier maal per jaar kom je namelijk op gesprek bij je maatschappelijk werker om te kijken of je vorderingen maakt. Wanneer je niet (genoeg) aan je voorwaarden werkte, kan je maatschappelijk werker een (financiële) sanctie voorstellen aan de Raad. De gevolgen kunnen dus groot zijn.

3. Er volgt een sanctie waar je het niet mee eens bent:

Wanneer je maatschappelijk werker oordeelt dat je onvoldoende aan je voorwaarden gewerkt hebt en de Raad legt een sanctie op, dan kan je dit aanvechten. In ons rechtssysteem, moet je dan een procedure starten bij de Arbeidsrechtbank. Dat is natuurlijk geen evidente stap en voelt voor velen als een berg waar je niet over geraakt.

In dit project gaan we uitzoeken hoe we juridische ondersteuning kunnen uitwerken voor mensen die een sanctie willen aanvechten.

4. Werken in een werkervaringstraject, geen collega als de anderen:

Een van de mogelijke stappen in je traject bij het OCMW, kan zijn dat je aan de slag gaat in een werkervaringstraject. Een trajectbegeleider bij het OCMW zoekt dan samen met jou welk werk je wil doen en wat binnen je mogelijkheden ligt. Je gaat, afhankelijk van je leeftijd, voor een paar maanden tot 2 jaar aan de slag bij een reguliere werkgever en wordt tegelijk ondersteund door je trajectbegeleider van het OCMW en een begeleider op de werkvloer. Het kader waarbinnen je werkt, zorgt er echter voor dat je geen collega onder de collega’s bent.

Mensen in een werkervaringstraject hebben onder andere minder recht op vakantie en mogen niet alleen werken. Het zorgt voor 2 standaarden in een zelfde werkcontext.

We brachten mensen in een werkervaringstraject of met ervaring in een werkervaringstraject samen in een belangengroep, waarin we samen nadachten over verbeterpunten, zowel binnen onze eigen organisatie, als binnen het OCMW kader. We brachten een jaar lang deelnemers samen om beeld te geven aan hun ervaringen in het sociaal artistiek traject Art XX. 

Wat maakt steun ondersteunend?

Samen met mensen die recht hebben op steun van het OCMW onderzoekt SAAMO wat mensen echt vooruit helpt en waar er zaken kunnen verbeteren.

Maandelijks organiseren we in SAAMO Borgerbaan en SAAMO De Wijk een groepswerking waar mensen hun ervaringen over leefloon kunnen delen en leren van elkaar. We werken samen aan aanbevelingen binnen het OCMW kader.

Samenwerking over regio’s heen

OCMW-regelgeving is zowel een lokale als een federale bevoegdheid. Het project werkt daarom samen met gelijkaardige opbouwwerkprojecten van SAAMO in Brussel, de Federatie van Vlaamse OCMW maatschappelijk werkers en het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding.

SAAMO is ook trekker van het Platform GPMI dat de afschaffing van het GPMI-contract bepleit. Het platform GPMI is een brede alliantie van armoedeorganisaties, vakbonden, beroepsverenigingen van maatschappelijk werkers en leefloongerechtigden zelf. Het platform pleit bij de federale overheid voor minder voorwaardelijkheid en ijvert voor kwaliteitsvolle sociale begeleiding op maat van leefloongerechtigden. We zetten met het platform volop in op de federale en lokale verkiezingen 2024. We organiseerden eind 2023 de studiedag ‘Het OCMW als motor van armoedebestrijding’. Hier lees je meer over hun studiedag van november 2023.